Yese Kapılmak Ne Demek? İnsan Doğasının Karanlık ve Dönüştürücü Yanına Bir Yolculuk
Hayat hep planladığımız gibi gitmez. Bazen en güçlü olduğumuzu düşündüğümüz anda bir olay bizi yıkar; bazen de küçük bir hayal kırıklığı içimizde büyüyerek devasa bir karanlığa dönüşür. İşte bu anlarda, dilimizde çok eski ama hâlâ derin anlamlar taşıyan bir ifade belirir: “Yese kapılmak.” Belki de çoğumuz farkında bile olmadan bu hâli yaşarız. Peki gerçekten ne anlama gelir? Nereden gelir? Ve en önemlisi, bu duygunun içinden nasıl geçebiliriz?
Yese Kapılmak: Kelimelerin Ötesinde Bir Ruh Hali
“Yese kapılmak” deyimi, Arapça kökenli “ye’s” kelimesinden gelir ve “umutsuzluğa düşmek, karamsarlığa kapılmak” anlamını taşır. Yani sadece bir anlık moral bozukluğu değil, geleceğe dair tüm umutların tükenmesi hâlidir. İnsan, bu durumda yalnızca dış dünyadan değil, iç dünyasından da kopar; çabalamak, mücadele etmek anlamsız gelir.
Psikoloji literatüründe bu durum, “öğrenilmiş çaresizlik” kavramıyla yakından ilişkilidir. Martin Seligman’ın 1970’lerde yaptığı deneylerde, bireylerin kontrol edemedikleri olumsuz deneyimlerden sonra yeni fırsatlara da pasif kaldıkları gözlemlenmiştir. İşte “yese kapılmak”, günlük dilde bu bilimsel gerçekliğin karşılığı gibidir.
Gerçek Hayattan Bir Örnek: Umutla Umutsuzluğun Çatışması
Elif, 35 yaşında bir girişimciydi. Yıllarca üzerinde çalıştığı projesi, yatırımcıların ilgisini çekmeyince iflas noktasına geldi. “Belki bir yol daha vardır,” dedi ama her denemesi yeni bir başarısızlıkla sonuçlandı. Zamanla yatağından kalkmak istemedi, yeni fikirler üretmeyi bıraktı. Bir gün en yakın arkadaşı ona şöyle dedi: “Elif, yese kapılmışsın. Artık başarısız olacağın düşüncesine öyle inanmışsın ki başarı ihtimalini göremiyorsun.”
Elif’in yaşadığı, sadece bir hayal kırıklığı değil; geleceğin hiç değişmeyeceğine dair köklü bir inançtı. Bu, “yese kapılmak”ın en çarpıcı örneklerinden biriydi. Ancak hikâyenin sonu burada bitmedi. Terapi desteği aldı, küçük hedeflerle yeniden motive oldu ve bir yıl sonra projesini tekrar hayata geçirdi. Bu da bize şunu gösterir: Ye’s bir son değil, bir eşiğin diğer tarafıdır.
Verilerle Gerçek: Umutsuzluk Ne Kadar Yaygın?
“Yese kapılmak” sadece bireysel bir deneyim değildir; toplumları da etkileyen bir psikolojik dalgadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2023 verilerine göre:
- Dünya genelinde yetişkinlerin %27’si yaşamlarının bir döneminde derin umutsuzluk duygusu yaşadığını belirtmiştir.
- Türkiye’de yapılan bir araştırmada ise gençlerin %61’i “geleceğe dair umutlarının azaldığını” ifade etmiştir.
- Ekonomik kriz dönemlerinde “umutsuzluk temelli depresyon” oranı %35’e kadar yükselmektedir.
Bu veriler, “yese kapılmak”ın sadece kişisel bir duygu değil, toplumsal bir gerçeklik olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Toplumsal eşitsizlikler, ekonomik belirsizlikler, cinsiyet rolleri gibi faktörler de bu duygunun yayılmasında etkili.
Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Ye’s: Kadınlar ve Erkekler Farklı Yaşar
Toplumsal cinsiyet dinamikleri, “yese kapılma” sürecini de farklı şekillerde şekillendirir. Kadınlar genellikle bu duyguyu ilişkisel düzeyde yaşar; çevreleriyle olan bağları zayıfladığında ya da değer görmediklerinde umutsuzluğa kapılırlar. Empati ve duygusal bağ kurma becerileri yüksek olduğu için, kayıplar onlar için daha derin anlamlar taşır.
Erkekler ise çoğunlukla çözüm odaklı ve analitik yaklaştıkları için, kontrol edemedikleri durumlarda hızlı bir şekilde içe kapanabilir. Başarısızlık ya da kontrol kaybı duygusu, onların dünyasında “yenilgi” olarak algılanır. Bu da yese kapılmayı daha sessiz ama daha derin hâle getirir.
Yese Kapılmamak İçin: Umudu Bilinçli İnşa Etmek
Umutsuzluk bir kader değildir. Tıpkı Elif’in hikâyesinde olduğu gibi, yeniden ayağa kalkmak her zaman mümkündür. İşte bilimsel araştırmalarla da desteklenen bazı yollar:
- Küçük hedefler koyun: Başarı duygusunu yeniden inşa etmek için ulaşılabilir hedefler belirleyin.
- Sosyal destek arayın: Aile, arkadaş veya profesyonel destek almak, karanlıktan çıkışta güçlü bir adımdır.
- Başarı hikâyelerini okuyun: İnsanların benzer deneyimlerden nasıl geçtiğini görmek umut duygusunu tetikler.
- Kontrol alanınıza odaklanın: Değiştiremeyeceklerinize değil, değiştirebileceklerinize odaklanın.
Sonuç: Ye’s, Bir Son Değil; Yeni Bir Başlangıcın Eşiği
“Yese kapılmak” hepimizin hayatında en az bir kez uğradığı bir duraktır. Önemli olan orada kalıp kalmamayı seçmektir. İnsan doğası gereği karanlığa düşebilir, ama yine aynı doğa umutla yeniden doğmayı da mümkün kılar. Belki de “yese kapılmak” en derininde, yeniden ayağa kalkmak için gereken cesareti keşfetmemizi sağlar.
Şimdi size soruyorum: Siz hiç yese kapıldığınız bir dönem yaşadınız mı? Bu duygudan nasıl çıktınız? Deneyimlerinizi ve düşüncelerinizi yorumlarda paylaşarak bu zor ama insanî konuyu birlikte konuşalım.